De rubriek 'Opsporings- en meetapparatuur' is onderverdeeld in de volgende rubrieken:

Exprimentele apparatuur

Vanaf het moment dat vliegtuigen ingezet werden voor verkennings- en bombarderingsdoeleinden heeft men naarstig naar middelen gezocht om vliegtuigen zo snel mogelijk te kunnen 'spotten' en de beschikbare bestrijdingsmiddelen (wapens) van informatie te voorzien voor wat betreft de richting van het doel, de hoogte en de afstand. Men begon met het aanpassen van de veldkijker omdat daarmee een vliegtuig herkend kon worden. Een voorbeeld van zo'n experimentele aanpak ziet u op de foto hieronder.

Hoekmeet apparatuur mbv de veldkijker

Plottafels

De gegevens die door de verschillende observatieposten werden gemeten werden doorgegeven naar een centrale post waar op grote tafels en wandborden de vliegbewegingen in kaart werden gebracht. Met deze gegevens werden de vuureenheden gewaarschuwd en konden zij de wapens vroegtijdig in de juiste richting zetten en in die richting waarnemen. Deze plottafels werden vooral veel door milva's (vrouwelijke militairen van de KL) bemand.

Plottafels

Afstand- Hoogtemeters

Het toepassen van afstand/hoogtemeters berust op het principe dat als er 3 gegevens van een driehoek bekend zijn de driehoek te berekenen is. De lengte van de meetbasis van de afstand/hoogtemeter is bepalend voor de nauwkeurigheid van de berekening.

Met behulp van de afstand/hoogtemeters werden volgens dit principe afstand en hoogte van een doel gemeten. De luchtverdediging beschikte in de loop der jaren over diverse typen.

Afstandmeter 1mtr basis tbv de mitrailleurpelotons

Afstand/hoogtemeter 4mtr basis type Barr & Stroud

Luistertoestellen

Deze waren bedoeld om met name bij duisternis de richting naar een doel akoestisch vast te stellen. De informatie werd telefonisch doorgegeven aan de zoeklichten. Deze werkwijze maakte het mogelijk om ook in perioden van duisternis en slecht zicht de luchtverdediging effectief in te zetten.

Meervoudig Luistertoestel

De Koersvolger F90 en Rekenwagen

Rekenapparatuur werd al in een vroeg stadium ontwikkeld, in het jaar 1922 bestond er al een rekentoestel.

Het doel van rekenapparatuur is een doorlopende berekening van het exacte trefpunt.

Aanvankelijk was rekenapparatuur volledig mechanisch. Het rekentoestel hoorde bij het wapensysteem (type kanon) waarvoor het was ontwikkeld. Iedere aanpassing aan de karakteristieken van het wapensysteem leidde feitelijk tot een nieuw rekentoestel.

Koersvolger F90

Rekenwagen F90

De ontwikkeling van de techniek leidde tot analoge en uiteindelijk digitale rekentoestellen.

Meettoestel Berkog M7 voorzijde 1922

Tot het midden van de vorige eeuw waren rekentoestellen alleen in staat het trefpunt van eenparig rechtlijnige koersen te berekenen. Iedere koersverandering die optrad, nadat het projectiel de loop van het geschut had verlaten, leidde tot een afwijking ten opzichte van het berekende trefpunt. De vuurdichtheid en de spreiding zorgden er overigens toch voor dat er voldoende treffers tot stand kwamen.

Niet onbelangrijk dient nog te worden vermeld dat een grote invloed op de ontwikkeling van een geavanceerd meettoestel te danken is geweest aan een nederlander werkzaam bij Holland Signaal apparatenfabriek te Hengelo. Een interessant document beschrijft de hectische situatie zoals die bestond vlak voor het uitbreken van WOII. Voor het lezen van dit document: Klik hier . . .  

Vuurleidingstoestel Hazemeijer

De echte oplossing van dit probleem, want dat blijft het, moest gezocht worden in de tactiek en de techniek in het projectiel (slimme granaten met bijvoorbeeld nabijheids- of tijdontsteking; (deze laat de granaat exploderen in de buurt van het luchtdoel).

Een ander interessant document beschrijft hoe het systeem van vuurleiding in die tijd werkte bij batterijen met het 7,5cm luchtdoelgeschut Vickers. Om dit document te lezen: Klik hier . . .

Met de komst van de radar kon het hele proces aanzienlijk vereenvoudigd en versneld worden.

Meettrein

De meettrein is een verzameling van middelen ter opsporing en melding van een doel. De meettrein bestaat meestal uit een meettoestel om de doelhoek en breedtehoek naar het doel te meten en de daaruit te berekenen vluchtgegevens te verzamelen, een luistertoestel, een zoeklicht, een afstand-hoogtemeter en een telefooncentrale. 

Meettrein, vlnr: luistertoestel, breedtehoek/doelhoekmeting met kijker, meettoestel en zoeklicht

De eerste meettreinen vereisten nog een groot aantal functies. Nu kan met enkele functies worden volstaan; de apparatuur meet en berekent daaruit de benodigde waarden. Alhoewel er strikt genomen geen mensenhand meer aan te pas behoeft te komen is er voor gekozen om op het moment van de vuuropening altijd nog de 'mens' te laten beslissen om het vuur te openen.

Vizieren

Vizieren zijn rekentoestellen van een min of meer eenvoudig type.

De richter weet niet wanneer de constructie/rekenwijze van het vizier en het vlieggedrag van het luchtdoel met elkaar overeenkomen, dat betekent dat de richter consequent moet doorrichten terwijl hij vuurt. Ergens op de koers kunnen dan treffers worden gemaakt.

Het eerste luchtdoelvizier was een draadvizier dat voor de diverse schootsafstanden en snelheden de voorhoud aangaf. Daarmee konden slechts een beperkt aantal koersen van luchtdoelen worden bestreden. Daarna kwamen respectievelijk het kringvizier en via een aantal tussenstappen (gebogen kringvizier, richtstok en mechanisch kantelend kringvizier) het zogenaamde ellipsvizier.

Schwarzloze M08 met kringvizier

Schwarzloze M08 met gebogen kringvizier

vuurmond 40L60 met kringvizier en richtstok

De hele ontwikkeling van het vizier had tot doel de mogelijke trefplaats steeds nauwkeuriger te bepalen en het deel van de koers waarop treffers konden worden gemaakt te vergroten.

Een uitleg over de werking van de verschillende typen vizieren kunt u lezen in bijgaand pdf file: Klik hier . . .

Om naar het fotoalbum te gaan: Klik hier . . . 

Bron fotomateriaal: Archief HCGLVD